HİTİTLERİN GİZEMLİ BAYRAMI NUNTARRİYAŠHAŠ

Bayram, tören, merasim sözcükleri, EZEN/ EZEN sümeogamı ile ifade edilmektedir. Hititçede ise; šiyamana- kelimesine karşılık gelmektedir. Ayrıca bayram sözcüğü, Akkadca, išinnu(m) /eššinu(m), Hurrice, eli- kelimeleriyle ifade edilmektedir.

Aynı zamanda bayram kelimesi, tanrıya karşı bir şükranı dile getirmek için yapılan “dušgarat-” yani “eğlence, sevinç, neşe” anlamına gelmektedir. 

nuntar- “acele, hız, sürat” kelimesinden türemiştir. nuntarriyašhaš ise “hız, acelecilik, sürat” anlamlarına gelmektedir.

Hitit toplumu tanrılarını memnun etmek için bir dizi çeşitli ritüel uygulamaktadır.

Tanrıların memnun edilmesiyle beraber ülkedeki işleyişin istikrarlı ilerlemesi beklenmiştir.

Tarım ve hayvan ürünlerinin bereketli olması beklenmiştir. 

Ülkenin başına gelen kötü olayların defedilmesi tanrılardan istenmiştir. (Veba, kıtlık, savaş vb.) Savaşlardan zafer kazanma dileği belirtilmiştir. Düşmana karşı başarılı olma ve ülkenin korunması dilenmiştir. Mevsimsel geçişlerde tekrar ürün üretebilme, bahar ve yaz döngülerinin tekrarlanması kutlanmıştır. Kral, ülke genelinde üstünlüğünü göstermekte ve ülkesini denetlemektedir.

Bayramlar her zaman aynı yerde ve aynı zamanda kutlanılmalıdır.

Bayramların kutlanılmasında istikrar sağlanmalıdır ve kutlamalar aksatılmamalıdır.

Seremonilerde eksiklik yapılmamalıdır. Törende bulunacak görevliler ve görevleri direktiflerle belirtilmiştir.

Bayramlarda müzikal aktiviteler, akrobasi gösterileri gibi eğlence unsurları olduğu gibi kurban seremonisi de gerçekleştirilir. 

Ziyafet sofraları kurulur.

Hititlerde bazı bayramların kutlandığı mevsimler şöyledir: 

purulliyaš- bayramı: İlkbahar

AN.TAH.ŠUMSAR bayramı: İlkbahar

tethešnaš- bayramı: İlkbahar

hewaš- bayramı: İlkbahar

nuntarriyašhaš bayramı: Sonbahar

Nuntarriyašhaš Bayramı 

Hititlerin en uzun süreli bayramıdır. Acele bayram/hız bayramı olarak çevrilir. 38-42 gün arasında sürdüğü bilinmektedir.

Acele anlamını verilmesinin sebebi bilinmemekle beraber kralın güzergahı hızlı bir şekilde geçtiği için bu ismin verildiği düşünülmektedir. EZENnuntariyašha- “acelenin kutlanması” anlamını taşımaktadır. 46 noktadan oluşur ve kral her yerde bir gün kalacak şekilde güzergah oluşturulur.

Sonbaharda hasat mevsiminin sonuna doğru kutlanır. Bu zaman kralın ve askerlerin seferden döndüğü zamana da tekabül eder. Sonbaharda kutlanması dolayısıyla zenandas (sonbahar bayramı) da denir.

II. Muršili’nin hükümdarlığının 16. yılında nuntarriyašhaš bayramını kutladıktan sonra aynı yıl ülkede veba salgını baş göstermiştir.

(KBo XVI 15 + KBo XIV.20 Öy. I) 

–6’ [ nu-kán EZEN nu-un-ta-ri-ia-aš-ha-aš]

–7’ 8’ 9’ zé-e-na-an-ta-aš aš-ša-nu-nu-un [nu I-NA ŠÀ URUHa-at-ti ÚŠ-

–kán e-eš-ta]

–nu ak-ki-eš-ki-it-ta-at nu ÚŠ-n[i pí-ra-an ar-h(a tar-na-ah-hu-un)

–nu-za]

–[LU]GAL-u[š] I-NA KUR URUHar-zi-ua-na [pa-a-un nu-u(š-ša-an

–nam-ma

–A-NA) KUR.KURMEŠ LÚKÚR ]

–

6’ [ ve sonbaharda nuntarriyašhaš bayramını]

7’ 8’ 9’ yaptım. [ Ve Hatti şehri (ülkesi) içinde veba (salgını) vardı.

ve pek çok insan öldü. (O zaman ben) veba[dan kaçtım ve ]

(ben) (kr)al Harziuana kentine [gittim. Bu nedenle düşman

ülkelere] (gitmedim).

Nuntarriyašhaš ve AN.TAH.ŠUMSAR bayramları güzergah bakımından benzerlik göstermektedir. Her iki bayram da Kızılırmak nehrinin çizdiği kavis üzerinde bulunmakta, genelde Hitit başkentinin kuzey ve kuzeydoğusunda, ayrıca güneyinde yer alır. 

Tüm rota şu şekildedir: 

Katapa→ Hakkura→ Tatašuna→ Hišurla→ Tahurpa→ Arinna→ Tatišga→ Hattuša→ Harranašša→ Zippalanda→ Katapa→ Tahurpa→ Tippuua→ Nirhanta→ Hattuša→ Tawiniya

Gün gün ayıracağımız biçimde ise şöyle görünmektedir:

Katapa (1.gün)→ Hakkura(3.gün)→ Tatašuna(3.gün)→ Hišurla (nehir kenarı) → Tahurpa(4.gün)→ Arinna(5.gün) → Hattuša

Daha sonra aynı bayram içerisinde, kral Hattuša’ya ulaştıktan sonra kült gezilerine şu güzergâhı takip ederek devam eder:

Hattuša → Huranašša(12.gün) → Zippalanda(13.gün) → Katapa(14.gün) → Tahurpa(15.gün) → Tippuwa yolu → Hattuša (16.gün) (16. gün Hattuša’da “Nerik Yolu Bayramı”nı kutlar.) →Tawiniya (20. gün)

GİDİŞ YOLU

Birinci Gün: Sefer dönüşü kralın Katapa'da büyük oturumu açmasıyla bayram resmen başlar. Bayramın birinci günü büyük toplantı yapılır.

İkinci Gün: İkinci günde prensin de katılımıyla Zithariya- Kuskursa-'sı atalar evine taşınır. Katapa’da bazı kültsel işlemler yerine getirilir.

Üçüncü Gün: Kral Fırtına Tanrısına tapınır önce KuSkursa- Hakkura sonra Tatasuna’ya gider.

Dördüncü Gün: Kral Tahurpa’ya hareket eder. Tahurpa’nın girişinde bulunan Hišurla ırmağının önünde Tahurpa halkı Kral’ı karşılamak üzere bekler. Irmağın her iki tarafında da büyük ocakların içine odunları yığarlar ve ateşe verirler. Irmağın sağ tarafında Fırtına Tanrısının adamı elinde bir ölçü kabıyla durur ve tuhhuessar ile tütsü yapar. Sol tarafta ise ziiipuriyatalla- rahibi durur ve elinde çakıl taşlan tutar. Onları sol eliyle saray oğlanına verir, o da gene sol eliyle krala ulaştım. Kral taşlan sol eliyle sallar ve ırmağa fırlatır. Kral yanmakta olan ateşin alevleri içinden geçerek katartik bir ayinle temizlenir. Sonra da tahtırevanına binerek Tahurpa'ya geçer ve büyük oturumu açar. (Gavaz, 2011.)

Beşinci Gün: Bayramın 5. günü ise Arinna’ya gider. Kral burada nuntarriyašhaš bayramı kutlamalarını gerçekleştirir. Kraliçe ise Tahurpa’ya geri döner. 

Altıncı Gün: Altıncı günde kralın Hattuša’ya geri döndüğünden fakat Kraliçe’nin Tahurpa’dan Tatišga’ya geçerek burada yıkanma evinde bir arınma gerçekleştirdiğini biliyoruz. Kral ve kraliçenin sonrasında Hattuša’da buluştukları ve çeşitli ayinleri gerçekleştirdikleri bilinmektedir.

On İkinci Gün: Bayramın 12. günü kral, Hattuša’da bulunan Zippalanda şehir kapısından Haranašši’ye gider ve ertesi gün buradan Zippalanda’ya geçer.

On Dördüncü Gün: Tekrar Katapa’ya geçerek burada büyük toplantı toplanır. Daha sonra Tahurpa’ya giderek bir gece kalır, buradan da Tippuwa yolu ile Hattuša’ya geri döner. Hattuša’ya geldikten sora Nirhanta Nehri’nde bazı kültsel işlemleri yerine getirir ve daha sonra büyük oturumu toplar. 

On Altıncı Gün: Nerik Şehri’nin yolunun festivalini kutlar. Üç gün boyunca Hattuša’da devam eden kutlamalara, bayramın 20. gününde Tawiniya şehrinde devam edilir.

“Kral başkentin yukarı kısmında arabadan iner ve Halentuwa-‘ya gider (ve) büyük (oturum) için çağrı yapılır” 

“Ve saray oğlanı asayı ve mızrağı tahtın üzerinden alır ve saray oğlanı asayı krala 

verir ve “büyük meclis” sona erer” 

“Kral ve kraliçe (tahta) otururlar. Saray oğlanı içeri girer ve elinde mızrak, asa ve (mızrak) kumaşı vardır. O kumaşı krala verir ve asayı taht üzerine koyar” –

Nuntarriyašhaš bayramı kutlamalarının anlatıldığı KUB XXV 12 nolu metinde kralın Arinna’dan Hattuša’ya gidişinden bahsedilmektedir: 

KUB XXV 12 Ay. IV199

–9’ DUB VKAM ma-a-an LUGAL-uš

–10’ [l]a-ah-ha-az zé-e-ni

–11’ [U]RUA-ri-in-na-az

–12’ A-NA EZENnu-un-tar-ri-aš-ha-aš

–13’ [U]RUHa-at-tu-ši ú-iz-zi

–14’ [n]u I-NA É DU ma-ah-ha-an

–15’ [GU]D.MAHHI.A ku-ra-an-zi

–16’ ÉMEŠ DINGIRMEŠ hu-ma-an-da

–17’ ú-e-eh-zi

–18’ [na]m-ma Éha-li-en-tu-u-ua-aš

–19’ [šal]li a-še-eš-šar

–20’ [nam]ma EGIR-pa I-NA É DU

–21’ [pa-i]z-zi Ú-UL QA-TI

–

–9’ Beşinci tablet: Eğer kral

–10’ sonbaharda [s]eferden (sonra)

–11’ Arinna [ş]ehrinden

–12’ nuntarriyašhaš bayramı için

–13’ Hattuša [ş]ehrine gelirse

–14’ Fırtına tanrısının tapınağında

–15’ [bo]ğalar kesildiği zaman

–16’ bütün tapınakları

–17’ dolaşır.

–18’ [So]nra halentuwa’da

–19’ [büy]ük toplantı yapılır.

–20’ [so]nra tekrar Fırtına Tanrısı’nın tapınağına

–21’ [gel]ir. Bitmedi.

KAYNAKÇA

Tezler:

–1. Sir Gavaz, Ö. (2011). Hitit krallarının kült gezileri: Ayinler, ziyaret merkezleri, yollar ve lokalizasyonla ilgili yeni gözlemler (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

–2. Alpaslan, M. D. (1999). *Hitit bayram ritüellerinde geçen bazı eylem, çağrı ve sahne oyunlarının tasviri ve yorumu* (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

–Makaleler

–4. Karasu, C. (1988). Nuntarrihaş bayramında Hitit kralının kült gezileri. Belleten, 52(207), 407–428.

–5. Reyhan, E. (2016). Hitit kültür dünyasında bayram ritüelleri. *Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(16), 89–114. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.10067

–Kitap:

–6. Ünal, A. (2016). Hititlerde ve Eski Anadolu toplumlarında din, devlet, halk ve eğlence. Bilgin Yayınevi.

–Dergi makalesi:

–7. Ünal, A. (2013, Ocak-Şubat). Eski Anadolu ve Hitit dinleri. *Aktüel Arkeoloji*, (Ocak-Şubat), 98–113.