FRİGLER KİMDİR? NE ZAMAN KURULDU? FRİGLER NEREDEN GELDİ?
 |
| Anadolu'daki Frigya Bölgesi'nin konumu |
Frigler Kimdir?
Frigler, MÖ 12. yüzyıl sonlarında Anadolu’ya göç eden ve özellikle Sakarya Irmağı ile Ankara-Gordion arasındaki bölgede güçlü bir devlet kuran bir halktır. Hitit İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra ortaya çıkan bu krallık, Eskiçağ Anadolu tarihi içerisinde siyasi, kültürel ve sanatsal açıdan özgün bir yer edinmiştir. Friglerin bıraktığı yazılı ve arkeolojik kaynaklar, onların hem Doğu Akdeniz dünyasıyla etkileşimlerini hem de özgün inanç ve sanat anlayışlarını ortaya koymaktadır.
Frigler’in kökeni uzun yıllar boyunca tartışılmıştır. Antik kaynaklarda (örneğin Herodotos, Histories VII.73) Friglerin Balkanlar’dan Anadolu’ya göç ettikleri aktarılır. Arkeolojik bulgular da Trakya üzerinden Anadolu’ya geçtiklerini desteklemektedir. Bu göç dalgası, MÖ 12. yüzyılda “Deniz Kavimleri” hareketleriyle paralellik göstermektedir. Friglerin siyasi gücü özellikle başkent Gordion’da şekillenmiştir. MÖ 8. yüzyılda Frigya, güçlü kralları Midas döneminde doruğa ulaşmıştır. Midas, antik literatürde hem serveti hem de “altın dokunuşu” efsanesiyle anılır (Ovidius, Metamorphoses XI.85-193). Gerçekte ise Midas’ın, Asur kaynaklarında da geçtiği gibi (Annals of Sargon II), diplomatik ilişkiler kuran ve Asur İmparatorluğu ile temas eden bir hükümdar olduğu bilinmektedir.
Frig Krallığı, MÖ 7. yüzyılda Kimmer istilalarıyla büyük bir darbe aldı. Kimmerler, Gordion’u tahrip ederek Frigya’nın siyasi gücünü sona erdirdiler. Ancak Frig kültürü tamamen yok olmadı; Lidya, Pers ve sonrasında Hellenistik kültürlerle harmanlanarak yaşamaya devam etti. Özellikle Kybele kültünün sonraki uygarlıklarda devam etmesi, Friglerin kalıcı etkisini gösterir.
Gordion Düğümünün Hikâyesi
Efsaneye göre Frigler, kimin kral olması gerektiğini belirlemek için bir işaret aramışlardı. Bir köylü olan Gordios, arabasıyla Gordion’a geldiğinde tanrıların işareti olarak kabul edildi ve kral seçildi. Gordios arabasını bir direğe öylesine karmaşık bir düğümle bağladı ki çözmek imkânsız görünüyordu. Kehanete göre bu düğümü çözen kişi Asya’nın hâkimi olacaktı. Yüzyıllar sonra Büyük İskender, Gordion’a geldiğinde düğümü çözmeye çalışmak yerine kılıcıyla kesmiş ve kaderin simgesel anlamda kendisine geçtiğini göstermiştir (Arrianos, Anabasis II.3)
Frig Uygarlığı ve Mitosları
Frigler, MÖ 12. yüzyılda Anadolu’ya göç eden ve MÖ 8.–7. yüzyıllarda siyasi gücünü doruğa çıkaran bir halktır. Hititlerin ardından Orta Anadolu’da güçlü bir devlet kurmaları, onları Eskiçağ Anadolu tarihinin başat aktörlerinden biri yapmıştır. Ancak Frigleri diğer Anadolu krallıklarından farklı kılan şey yalnızca siyasal güçleri değil, özgün kültürel değerleridir. Frig şapkası, Ana Tanrıça Kybele kültü ve Midas etrafında şekillenen mitoslar bu uygarlığı tarihte eşsiz kılar.
Frig Şapkası: Doğudan Batıya Bir Kültür Taşıyıcısı
Frigler, antik dünyada en çok Frig şapkası ile tanınmıştır. Yumuşak, ileriye doğru eğik uçlu ve genellikle keçeden yapılan bu başlık, Anadolu’dan Yunan dünyasına ve oradan Roma’ya kadar yayılmıştır.
Antik Yunan’da “Phrygian cap” adıyla anılan bu şapka, genellikle Doğulu ya da Asyalı karakterleri betimlemek için kullanılmıştır. Örneğin Paris (Troya prensi) veya Attis (Kybele’nin genç sevgilisi) sanat eserlerinde bu şapkayla tasvir edilmiştir. Roma döneminde ise Frig şapkası, köleliğin kaldırılmasını simgeleyen özgürlük başlığına (pileus libertatis)dönüşmüştür (Roller, 1999).
Fransız Devrimi’nde Frig Şapkası
Frig şapkası, antik çağda olduğu kadar modern çağda da sembol haline gelmiştir. Fransız Devrimi sırasında devrimciler bu şapkayı özgürlük ve eşitlik simgesi olarak benimsemişlerdir. Bugün hâlâ birçok Batı ülkesinin bayrak ve armalarında Frig şapkasının izleri görülür.
Frig Kültürü ve Sanatı
Frigler, Anadolu sanatına damga vuran önemli eserler bırakmıştır. Kaya anıtları, özellikle Midas Şehri (Yazılıkaya), Frig dini mimarisinin en iyi örneklerindendir. Kaya fasadları üzerinde yer alan geometrik motifler ve kabartmalar, hem Hitit geleneğini sürdürmüş hem de kendine özgü bir üslup geliştirmiştir (Mellink, 1991). Ayrıca Frig çanak-çömlekleri, demir işçiliği ve ahşap mobilyaları, dönemin en gelişmiş üretimlerini temsil etmektedir. Gordion kazılarında bulunan ahşap mobilyalar ve müzik aletleri, Friglerin zengin bir günlük yaşama sahip olduğunu ortaya koyar (Voigt & Young, 1999).
Friglerin Ana Tanrıçası ve Kybele Kültü
Frig uygarlığının en güçlü kültü, hiç kuşkusuz Ana Tanrıça Kybele (Matar) kültüdür. Frigler için Kybele, dağların, doğanın ve bereketin hâkimi, aynı zamanda toplumun koruyucusu idi. Frigya’daki Yazılıkaya/Midas Şehri’nde yer alan devasa kaya anıtlarında, Kybele’nin adına adanmış yazıtlar bulunur.
Kybele kültü zamanla Anadolu’dan Yunanistan’a geçmiş ve Atina’da da tapınaklar inşa edilmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde ise devletin resmi tanrıçalarından biri olmuştur. Özellikle MÖ 204 yılında, İkinci Pön Savaşı sırasında, Romalılar Kybele’nin kutsal taşını (muhtemelen siyah meteorit) Frigya’dan Roma’ya götürmüş ve onu Roma’ya “ana tanrıça” olarak yerleştirmiştir (Beck, 2006).
Kybele ve Attis’in Trajedisi
Frig mitolojisine göre Kybele’nin sevgilisi Attis, tanrıçaya sadakatsizlik gösterince çıldırarak kendini iğdiş etmiş ve ölmüştür. Kybele’nin yaslarıyla birlikte Attis’in yeniden doğduğu anlatılır. Bu mit, doğanın ölüp yeniden canlanmasını simgeleyen döngüsel bir yaşam anlayışının Frig dini inancındaki en güçlü yansımasıdır.
Midas'ın Altın Dokunuşu ve Eşek Kulakları
Frig kültürü, kral Midas’ın çevresinde oluşan mitoslarla antik dünyada büyük yankı uyandırmıştır.
Altın Dokunuş: Midas, Dionysos’un arkadaşı Silenos’a gösterdiği misafirperverlik karşılığında bir dilek hakkı kazanır. Her dokunduğunun altına dönüşmesini diler. Ancak bu yetenek, ekmeğini ve kızını da altına çevirince bir lanete dönüşür. Dionysos’un yardımıyla Paktolos Irmağı’nda yıkanarak bu lanetten kurtulur. İlginçtir ki, gerçekten de Lidya topraklarından geçen Paktolos Irmağı altın tozlarıyla ünlüdür.
Gordion Müzesinde Kral Midas Midas’ın Kulakları: Bir müzik yarışmasında Pan’ı Apollon’a tercih eden Midas, tanrı tarafından eşek kulaklarıyla cezalandırılır. Sırrını kimseye söyleyemeyen Midas’ın berberi, bu yükü toprağa fısıldar. Zamanla sazlar büyür ve rüzgârla birlikte “Midas’ın kulakları eşek kulaklarıdır!” diye haykırmaya başlar.
Bu mitoslar, Frig kralının isminin yalnızca siyasi değil kültürel ve mitolojik anlamda da kalıcı olduğunu göstermektedir (Ovidius, Metamorphoses XI).
 |
| Kral Midas efsanesi Nathaniel Hawthorne versiyonundan, Midas kızına dokununca kızı Altın heykele dönüştü (Walter Crane tarafından çizilen illüstrasyon, 1893 baskısı) |
Friglerin Mitolojik İzdüşümleri
Frigya kültürü, sadece Midas ve Kybele ile sınırlı değildir. Antik mitoslarda Friglerle bağlantılı başka figürler de görülür:
Marsyas Efsanesi: Marsyas, Frigya topraklarında doğmuş bir satyrdir. Athena’nın attığı flütü bulur ve çalmaya başlar. Zamanla Apollon’a meydan okuyacak kadar ünlü olur. Ancak yarışmayı kaybedince Apollon tarafından derisi yüzülür. Bu hikâye, sanatın ilahi kökenine ve kibirli meydan okumanın trajik sonuçlarına dair önemli bir anlatıdır (Griffin, 1980).
Gordios ve Gordion Düğümü: Frig krallarının atası Gordios’un karmaşık düğümü, “çözülemeyen sorun” metaforu haline gelmiştir. İskender’in kılıcıyla düğümü kesmesi, Friglerin tarihsel anlatısını evrensel bir kader metaforuna dönüştürmüştür.
Frigler, Anadolu tarihinde yalnızca bir siyasi güç değil, kültür ve mitoslarıyla evrensel etkiler yaratan bir uygarlık olarak öne çıkar. Frig şapkası, özgürlük ve kimlik sembolü haline gelirken; Kybele kültü, doğa ve bereket inançlarının köklü bir ifadesi olmuştur. Midas ve Marsyas gibi mitoslar, Frigleri yalnızca Anadolu’nun değil, tüm Akdeniz dünyasının kültürel belleğine yerleştirmiştir.
 |
| Gordion'un kalıntıları |
Kaynakça
Beck, R. (2006). The Religion of the Mithras Cult in the Roman Empire. Oxford University Press.
Griffin, J. (1980). Homer on Life and Death. Oxford: Clarendon Press.
Herodotos, Histories.
Ovidius, Metamorphoses.
Roller, L. E. (1999). In Search of God the Mother: The Cult of Anatolian Cybele. Berkeley: University of California Press.
Yorumlar
Yorum Gönder